De onderhandelaars proberen met pijn en moeite de rijksbegroting voor de
komende vier jaar op te stellen. Op het ministerie van Financiën zijn ze
tegelijkertijd druk bezig met het bepalen van de inkomsten en uitgaven in
2011. De derde dinsdag van september komt er aan, en dan moet er een
Miljoenennota klaar liggen – nieuw kabinet of niet.

Het zal allemaal wel, rommelt het in de onderbuik van Nederland. Begrotingen,
tekorten, bezuinigingen, we weten toch van te voren al het dat gaat aflopen?

Politici willen maar één ding
Want politici willen eigenlijk maar een ding, zo gaat het cliché, en dat is
geld uitgeven. Om dat voor elkaar te krijgen schat Den Haag schat de
economische groei consequent te hoog in, zodat het lijkt alsof er veel
belastinginkomsten zullen binnenstromen.

Vooral linkse partijen kunnen het niet laten om – zodra ze aan de macht zijn –
de tekorten jubelend op te laten lopen.

In een verkiezingsjaar loopt de zaak sowieso uit de hand, want politici
proberen stemmen te kopen met cadeautjes voor de kiezers. Geen wonder dat
ambitieuze bezuinigingsdoelen worden nooit gehaald. Politici zijn en blijven
potverteerders, ze zullen het nooit leren.

Dappere poging
Zo, dat lucht op. Maar zit er een kern van waarheid in deze botte
gemeenplaatsen? Vier economen, Roel Beetsma en Massimo Giuliodori van de
Universiteit van Amsterdam en Mark Walschot en Pieter Wierts van De
Nederlandsche bank, ondernamen een dappere poging om de vooroordelen op hun
waarheidsgehalte te toetsen. (Het onderzoek verscheen deze week en staat hier.

Ze werkten zich daarvoor door een halve eeuw aan Miljoenennota’s heen. Op zich
al een applaus waard. De resultaten zijn verrassend.

Allereerst blijkt dat er geen sprake van is dat Den Haag de economische groei
consequent te positief inschat. Het Centraal Planbureau, waar de minister
van Financiën zijn groeiramingen haalt, zit ongeveer net zo vaak te hoog als
te laag.

In andere Europese landen, zo bleek uit eerder onderzoek, is er wel sprake van
structurele overschatting van de groei. De tegenvallers die hierdoor in
feite ingeboekt worden, zijn een belangrijke reden voor de slechte
begrotingsprestaties in veel landen. Nederland heeft daar dus geen last van.

Mee- en tegenvallers
Het gevolg van de per saldo geringe voorspelfout van het CPB, is dat mee- en
tegenvallers elkaar de afgelopen vijf decennia ook aardig in evenwicht
hielden. Daarbij valt wel op dat er in de eerste helft van die periode vaker
sprake was van tegenvaller, en in de tweede helft juist vaker meevallers
voorkwamen.

Blijkbaar leert de politiek van eigen fouten. In de jaren zestig en zeventig
van de vorige eeuw voerden de ministers van Financiën een zogenoemd ‘structureel
begrotingsbeleid ’.

Vakministers kregen een vast budget toebedeeld, waarmee ze het moesten zien te
rooien. Maar de begroting als geheel mocht groeien en tekorten waren
toegestaan.

Na de bezuinigingskabinetten van de jaren tachtig, ging onder het eerste
paarse kabinet het roer om. De zalmnorm wordt ingevoerd waarmee structurele
begrotingstekorten aan banden worden gelegd. Het werkte: tegenvallers werden
meevallers, blijkt uit het onderzoek.

Linkse potverteerders
Maar er gaat ook veel mis. Zo blijkt het het cliché van de potverterende
linkse politiek een kern van waarheid te hebben. Hoe linkser een coalitie,
des te groter is de kans op een relatief groot begrotingstekort.

En dat politici in verkiezingsjaren de teugels laten vieren, klopt ook.
Begrotingsplannen staan in die jaren over het algemeen een groter tekort
toe. Met hard bezuinigen wordt je niet populair.

Kabinet Rutte 1
De kaarten lijken goed geschud voor het bezuinigingskabinet Rutte 1. De
verkiezingen zijn geweest, het kabinet is rechts en we hebben geleerd van de
fouten van een kwart eeuw geleden.
Maar één factor werkt Rutte tegen. Uit het onderzoek blijkt dat de politieke
kracht van een kabinet ook belangrijk is voor een laag tekort. Coalities met
een grote meerderheid in de Kamer doen het beter dan die maar net meer dan
75 Kamerleden achter zich hebben.
Dat suggereert dat een minderheidregering het helemaal moeilijk zal hebben om
tekorten weg te werken en de staatsschuld te verminderen. Rutte kan z’n
borst natmaken.

Dit artikel is oorspronkelijk verschenen op z24.nl